อดีตประธานาธิบดีดูเตอร์เต เป็นหนึ่งในผู้สมัครราว 1 หมื่น 8 พันคน ที่ลงชิงชัยเลือกตั้งระดับท้องถิ่นและเลือกตั้งกลางเทอมในฟิลิปปินส์ ที่จัดขึ้นเมื่อวาน (12 พ.ค.) ซึ่งนักวิเคราะห์มองว่าเป็นศึกชี้ชะตาว่า ตระกูลดูเตอร์เตจะยังรักษาอำนาจการเมืองไว้ได้หรือไม่ ขณะเผชิญมรสุมหลายด้าน ปรากฏว่า ผลการตรวจนับคะแนนเลือกตั้งนายกเทศมนตรีเมืองดาเวา อย่างไม่เป็นทางการ หลังนับไปได้เกิน 60% ดูเตอร์เตกวาดคะแนนเสียงราว 5 แสน ทิ้งห่างคู่แข่งอันดับสองที่ได้แค่ 6 หมื่นคะแนน
ดูเตอร์เต ถูกส่งตัวไปอยู่ในความควบคุมของศาลอาญาระหว่างประเทศ หรือ ICC ตั้งแต่ 11 มีนาคม ระหว่างรอการพิจารณาคดีข้อหาก่ออาชญากรรมต่อมนุษยชาติ จากการทำสงครามล้างบางยาเสพติด ช่วงดำรงตำแหนงประธานาธิบดีปี 2559 – 2565 ที่ทำให้มีผู้เสียชีวิตอย่างน่ากังขาหลายพันคน แต่ก็ไม่เป็นเหตุให้เสียสิทธิลงเลือกตั้งนายกเทศมนตรีดาเวา ซึ่งเป็นเมืองบ้านเกิด และเป็นตำแหน่งที่ดูเตอร์เตผูกขาดนานกว่า 20 ปีก่อนขึ้นเป็นประธานาธิบดี
กฎหมายฟิลิปปินส์อนุญาตให้ผู้สมัครที่เผชิญข้อหาอาญา รวมถึงคนที่ถูกคุมขัง ลงสมัครรับเลือกตั้งได้ เว้นแต่ต้องคำพิพากษามีความผิดและคดีถึงที่สุด แต่ยังไม่ชัดเจนว่า ในทางปฏิบัติ ดูเตอร์เต วัย 80 ปี จะทำหน้าที่นายกเทศมนตรี บริหารเมืองที่มีประชากรเกือบ 1 ล้าน 8 แสนคน จากเรือนจำในอีกซีกโลกได้อย่างไร
ซารา ดูเตอร์เต ลูกสาว และรองประธานาธิบดี ที่กำลังเผชิญกระบวนการถอดถอนจากตำแหน่ง กล่าวว่า ทนายที่ ICC และทนายฟิลิปปินส์ กำลังหารือกันว่า จะใช้วิธีการใดให้ดูเตอร์เตสาบานตนรับตำแหน่ง ซึ่งยังมีเวลาจนถึง 30 มิถุนายน
ไมเคิล เฮนรี ยูซิงโก นักวิชาการที่ “อาเตนีโอ สกูล ออฟ กอฟเวอร์เมนต์” ในฟิลิปปินส์ กล่าวว่า เขาคิดว่า ดูเตอร์เตไม่น่าจะทำหน้าที่ได้ หากยังถูกคุมขังอยู่ในกรุงเฮก ประเทศเนเธอร์แลนด์ เคยมีแบบอย่างมาก่อนที่ผู้ดำรงตำแหน่งทางการเมือง ทำหน้าที่ขณะถูกคุมขังในเรือนจำฟิลิปปินส์ กรณีของ ไลลา เด ลีมา อดีตส.ว.ที่ถูกดูเตอร์เตสั่งจำคุกข้อหายาเสพติดท่ามกลางเสียงวิจารณ์ว่าเป็นข้อหาเท็จ โดยระหว่างอยู่ในคุก 6 ปี ส.ว. เด ลีมา ยังทำงานกับพันธมิตรและออกเสียงผ่านตัวแทน แต่ความสามารถในการบริหารเมืองดาเวาของดูเตอร์เต อาจยุ่งยากกว่ามาก เนื่องจากระยะทาง และการจำกัดการสื่อสารของศาลในเฮก จึงคิดว่า หากไม่สามารถอยู่ที่ศาลากลางได้ เพราะเงื่อนไขของตัวเองแล้ว ก็เป็นเรื่องสมเหตุสมผลที่จะถือเป็นบุคคลไร้ความสามารถชั่วคราว และรองนายกเทศมนตรีจะต้องขึ้นมามาทำหน้าที่แทน
เซบาสเตียน ลูกชายคนสุดท้องของดูเตอร์เต ที่หลีกทางให้พ่อลงสมัครรอบนี้ หลังจากเป็นนายกฯเมืองดาเวามา 3 ปี ลงสมัครในตำแหน่งรองนายกเทศมนตรีและคาดว่าจะชนะ แต่ ยูซิงโก กล่าวว่า แม้ชาวเมืองดาเวาคุ้นเคยกับลูกชายวัย 37 ปีเป็นอย่างดี แต่ไม่อาจแทนที่พ่อได้ง่าย ๆ มนต์ขลังของดูเตอร์เต เป็นของเขาแต่เพียงผู้เดียว ไม่สามารถถ่ายโอนไปยังลูก ๆ ได้
การเลือกตั้งเมื่อวาน ไฮไลต์อยู่ที่ศึกเลือกตั้ง ส.ว. ครึ่งหนึ่งจากทั้งหมด 24 ที่นั่ง เพราะอาจชี้อนาคตการเมืองของซารา ลูกสาวของดูเตอร์เต เธอกำลังเผชิญกระบวนการถอดถอนจากรองประธานาธิบดีในวุฒิสภา ข้อหาวางแผนลอบสังหาร ประธานาธิบดีเฟอร์ดินาน มาร์กอส จูเนียร์ และทุจริตกองทุนสาธารณะ การจะรอดจากถอดถอน เธอต้องได้เสียงสนับสนุนจาก ส.ว. อย่างน้อย 9 เสียงจากทั้งหมด 24 เสียง
หากถูกถอดถอนก็จะขาดคุณสมบัติดำรงตำแหน่งทางการเมือง หมดสิทธิ์ลงเลือกตั้งประธานาธิบดีในปี 2028 ซึ่งเธอถูกยกเป็นตัวเก็ง การเลือกตั้งกลางเทอมครั้งนี้ จึงเป็นตัวชี้วัดด้วยว่า ตระกูลใด ระหว่าง มาร์กอส หรือดูเตอร์เต หรือกลุ่มการเมืองใด ที่จะครอบงำศึกเลือกตั้งประธานาธิบดีสมัยหน้า หากซารา ดูเตร์เต ถูกถอดถอน อาจเป็นสัญญาณนับถอยหลังจากตระกูลดูเตอร์เตในการกลับมายิ่งใหญ่ระดับประเทศ
